Фусха і толькі фусха (чаму трэба вучыць літаратурную арабскую мову)

December 1, 2017

Байцоў Яўген

Упершыню сутыкнуўся я з арабскай мовай (хоць і ўскосна) у далёкім 1983 годзе, калі трапіў па размеркаванні на спецыяльны факультэт нейкай ваеннай навучальнай установы ў тагачасным яшчэ СССР перакладчыкам мовы дары (Афганістан). Там навучаліся курсанты з 19 краін «сацарыентацыі» (даруй, Госпадзе, за аджылы тэрмін), у тым ліку з Йемена, Лівіі і Алжыра (алжырцы размаўлялі толькі па-французску, таму і працаваў з імі татарын па імені Рым, найцудоўнейшы перакладчык французскай). Перакладчыкі арабскай мовы (выдатныя хлопцы, светлая памяць некаторым з іх, што заўчасна сышлі) пацяшаліся над прымітыўнасцю граматыкі дары (фарсі), мы ж, у сваю чаргу - над «цяўкаючай» фанетыкай арабскай, прыводзячы ў якасці контраргумента пявучасць і мілагучнасць фарсі, у якім усе айны і хамзы згладзіліся амаль да поўнага знікнення, а алефы выцягнуліся да опернай прыгажосці.

(“Слова “цяўканне” датычыцца 1983 года і выкарыстанае для перадачы адчуванняў прафана, што ўпершыню сутыкаецца з арабскай мовай, - цяпер вось я сам прыхільнік арабскай, у тым ліку і фанетыкі”).

Дарэчы, сярод афганцаў, вельмі пабожных мусульман, хадзіла нямала анекдотаў, у якіх па-добраму высмейвалася арабізацыя гучання дары (фарсі) муламі, то бок штучнае насаджэнне вымаўлення айна (а то і хамзы) там, дзе іх і быць не мела ў фарсі. У рэтраспектыве вельмі шкадую, што не пачаў вывучаць арабскую мову ў той час, калі побач былі людзі, якія маглі дапамагчы і падказаць.

Праз некалькі гадоў, скончыўшы з савецкай арміяй і паступіўшы на ўсходні факультэт Ленінградскага ўніверсітэта, па ўласнай ініцыятыве ўзяўся за арабскую (у фарсі-дары 60% лексікі з арабскай, натуральна з перайначаным вымаўленнем). І ўсё б добра; ішло лёгка, граматыка стройная і ўпарадкавана, з гукамі разабраўся, але па размовах з арабістамі паўстала адчуванне вывучэння нейкай напаўмёртвай мовы «lingua franca» Блізкага і Сярэдняга ўсходу і Паўночнай Афрыкі, на якой ніхто не стасуецца, акрамя СМІ. Скончыўшы ўніверсітэт ў 1992 годзе, прыехаў у град Маскву працы пытаць. Усё склалася цудоўна, уладкаваўся перакладчыкам французскай мовы ў Алжыр (дзе і прапрацаваў год да пачатку буянства «Ісламскага фронту за вызваленне Алжыра» / جبهة إسلامية للإنقاذ الجزائر /). Спробы мець зносіны на «фусха» праваліліся, алжырцы ўпарта пераходзілі на французскую, лічачы гэта прыкметай добрага тону і адукаванасці. Калі яны размаўлялі паміж сабой на сваёй «магрыбскай», з цяжкасцю ўлоўліваў асобныя словы. Да таго ж, мы, расейцы, жылі адасоблена, у сваім гарадку (бяда пры вывучэнні любой мовы). І адклаў я арабскую мову ў доўгую скрынку … Дарэчы, шмат гадоў пазней, сустрэўшыся з прадаўцом-алжырцам ў Трыпалі (Лівія), той упарта не хацеў размаўляць па-арабску, настойваючы на французскай, так што, можа, гэта цяжкая спадчына далёкага каланіяльнага мінулага, калі гутарка на арабскай мове лічылася дрэнным тонам (успомніце «Вайну і мір» Талстога, дзе добрая частка дыялогаў вышэйшага свету вядзецца па-французску).

Лёс далей закінуў мяне (і дзякуй яму за гэта) у Туркменію і Афганістан, дзе я асвяжыў свой дары, ды заадно і іспанскую з італьянскай вывучыў, працуючы ў аргенціна-італьянскай кампаніі (чаму невымерна рад). Пра арабскую і думаць забыўся, бо лёс больш з ёй не зводзіў. І вось …

У траўні 2008 года (зусім нядаўна), зацягнула мяне жонка ледзь не сілком ў Егіпет пазагараць на 11 дзён. Ану, думаю, паспрабую з пыльнага гарышча дастаць свой «фусха», і, о цуд (!), мяне разумеюць і са мной гавораць на той жа мове, адзіна змяняючы «дж» на «г». Вярнуўшыся ў Маскву, качанул я з сеткі дапаможнікі і гукавыя матэрыялы (больш за ўсё спадабаўся курс «العربية بين يديك» (, і засеў зноў і па-сур’ёзнаму. У лістападзе паехаў у Лівію, і што вы думаеце? Усё як па масле, - народ у большасці сваёй выдатна валодае класічнай арабскай, бо ў школе выкладаецца выключна яна (ніякіх замежных моў, нават родная туарэгская не выкладаецца). Далей, ведаючы класічную, нескладана авалодаць і «магрыбскай», «егіпецкай» і іншымі «народна-гутарковымі» мовамі, пры ўмове досыць працяглага знаходжання ў пэўнай краіне. АЛЕ! Адказна заяўляю, што няма нічога больш важнага, чым уменне граматна стасавацца менавіта на «фусха». Людзі пры размове з вамі самі будуць пераходзіць на яе, выразна вымаўляючы словы і ззяючы ад шчасця, што вы размаўляеце з імі на класічнай арабскай. За гэты кароткі час у Трыпалі я адчуў сябе сваім, а не папяліста-русым замежнікам. Прыемна тое, што арабы валодаюць выдатным пачуццём гумару, так што ніколі не шкодзіць анекдотык з жыцця Джухі (егіпецкі варыянт - Гухи). Цытата ж з Карана метадам «талава» (чытанне нараспеў) выклікае проста буру захаплення. Арабы вельмі памяркоўныя да любога веравызнання (не будзем верыць хлуслівым СМІ), але гэта тэма для асобнай гутаркі… Знаходжанне ў іх асяроддзі дало такі імпульс, што цяпер я дакладна ведаю: арабскую мову буду вучыць і далей. Галоўны складнік любога вучэння - чытанне, значыць, буду чытаць. Цяпер і не ўяўляю, што б я рабіў без арабскай мовы, без яе ўстрэсваючага мазгі эфекту. Дарэчы, з пункту гледжання чалавека, для якога яна не з’яўляецца роднай, вывучэнне арабская - працэс пастаянны, нельга сказаць, - я яе ведаю; можна сказаць, - я яе вучу, незалежна ад ступені валодання ёй.

Выснова: вучыце «фусха», яна вас ніколі не падвядзе, выручыць у любой арабскай краіне, а ўжо якая гімнастыка для мозгу! Пасля яе, вывучыць пару еўрапейскіх моў для вас не складзе працы. Застаецца нявысветленым адно пытанне, - чаму ж алжырцы упарцяцца ў французскай, згледзеўшы бялявую фізіяномію?

Невялікая рэкамендацыя (для чытачоў, што ведаюць англійскую): найцікавейшы артыкул, які многім стане яшчэ адным стымулам для вывучэння арабскай і пераадолення цяжкасцяў, звязаных з ёй.